LGBTI-Kroatië was onlangs in het nieuws toen daar eind februari een pop van een man-man-koppel met hun kind werd verbrand. Enkele jaren geleden hield Kroatië een referendum om het huwelijk duidelijk te omschrijven als een verbond tussen een man en een vrouw. Een referendum dat overtuigend gewonnen werd door de conservatieven. Niet de leukste plek om als LGBTI-persoon te leven dus.
Of is het toch iets genuanceerder? Want het land staat (2019) ook op de 17de plaats van de ILGA-Europe rating van het LGBTI-beleid van de 49 Europese landen en komt daarmee net na Duitsland en net voor Ierland. Ik praat met Daniel MartinovIc, de coördinator van de Kroatische LGBTI-vereniging Dugine Obitelji (Rainbow Family), over het referendum, de popverbranding en de aanvaarding van LGBTI-mensen …
Bruno De Lille: Waarom werd er in 2013 een referendum georganiseerd om het huwelijk te beperken tot man-vrouw-koppels?
Daniel MartinovIc: Eigenlijk had niemand dit verwacht. Onze regering had in 2011 aangekondigd dat er een samenlevingscontract zou komen dat ook door koppels van hetzelfde geslacht kon afgesloten worden. En daar was nauwelijks discussie over. Niemand leek er wakker van te liggen. Tot U ime obitelji (In the name of the Family), een conservatieve groep, in 2012 plots aankondigde dat ze een referendum wilden om het huwelijk te beperken tot man-vrouw koppels.
Ze zeiden dat ze Kroatië een ‘Frans scenario’ wilden besparen. In Frankrijk, dat al enkele jaren een samenlevingscontract voor LGBTI-koppels had, werd op dat moment namelijk ook het huwelijk opengesteld. Blijkbaar gingen de mensen achter U ime obitelji, er van uit dat dat ook in Kroatië de volgende stap zou zijn. En dat wilden ze dus tegenhouden, zeiden ze.
In werkelijkheid was dit een manier voor hen om politieke macht te krijgen. Dat was het enige waar het hen echt om te doen was. Ze zijn niet enkel tegen LGBTI-personen maar ook tegen migranten, moslims en minderheden, ze willen abortus, seksuele voorlichting, scheiden en porno verbieden. Ze hebben een heel bekrompen maatschappij voor ogen en ze dachten dat ze, door ons te misbruiken als eerste doelwit, meteen veel mensen zouden kunnen mobiliseren. In de hoop van daarna snel in het parlement te komen.
BDL: Wie zat er achter de groep U ime obitelji?
DM: Vooral erg conservatieve mensen. Zo had je Željka Markić die vroeger nog de voorzitster was geweest van een kleine extreem-rechtse partij. En heel wat leden kwamen uit streng-christelijke verenigingen of groepen gelinkt aan de kerk. De kerk is hier een staat binnen de staat. Ze neemt geregeld extreme standpunten in en is het zelfs vaak met de paus oneens omdat ze hem te soft vinden.
In plaats van een van die bestaande verenigingen te gebruiken voor hun campagne, hebben ze echter een nieuwe NGO opgericht. Zo konden ze met een wit blad opnieuw beginnen en doen alsof ze een grassroots organisatie van gewone mensen waren.
Ze hebben daarbij heel goed gekeken naar het Franse collectief ‘La Manif pour tous’. Intussen hebben we trouwens ontdekt dat de leidende figuren van U ime obitelji in hetzelfde Europese netwerk zitten als de Fransen van ‘La Manif pour tous’. Ze gaan naar dezelfde congressen, volgen samen vormingen en proberen elkaar te versterken.
BDL: Waarom werkten ze niet via het parlement?
DM: Op dat moment had Kroatië een centrum-linkse meerderheid. Die was niet per se erg LGBTI-minded maar ze hadden ons toch extra rechten beloofd. Die meerderheid konden ze niet zomaar breken. Ze waren sowieso nauwelijks in het parlement vertegenwoordigd: het ging namelijk maar over een kleine groep mensen.
Alleen hebben ze het slim gespeeld. Kroatië heeft een zeer lakse referendum-wet. Als je er in slaagt om de handtekeningen van 10% van de Kroaten te verzamelen, kan je een referendum eisen. De regering moet dan sowieso het resultaat respecteren. En dat terwijl er niet eens een minimumopkomst verplicht is.
Dat hebben we trouwens indirect te danken aan de EU. De toetreding van Kroatië tot de EU moest via een referendum gebeuren volgens onze grondwet. Men ging er van uit dat de meeste inwoners wel pro-EU waren maar dat Kroaten niet graag gingen stemmen en dus nam men elke drempel weg. Een meerderheid van de stemmers, hoe weinig dat er ook waren, is dus voldoende om de grondwet te kunnen wijzigen. En dat hebben onze tegenstanders handig gebruikt. Voor dit referendum zijn niet eens 40% van de Kroaten komen stemmen. Als je alle mensen optelt die tegen de openstelling van het huwelijk hebben gestemd, kom je maar aan een kwart van de stemgerechtigde Kroaten. Maar helaas …
BDL: Kon het referendum niet tegengehouden worden?
Dan zou de regering de wet op de referenda moeten gewijzigd hebben maar U ime obitelji had maar liefst 700.000 handtekeningen verzameld dus dat was eigenlijk geen optie. Ze had ook aan het Grondwettelijk Hof kunnen vragen of de vraag die in het referendum gesteld werd wel conform de grondwet was, maar dat hebben ze niet gedaan. Dus kunnen we enkel speculeren over wat dat gegeven zou hebben.
De regering dacht ‘we geven links het samenlevingscontract en rechts het referendum en dan is iedereen tevreden’. Wat niet zo was want een jaar later hebben ze de verkiezingen verloren.
BDL: Hoe overtuigden jullie tegenstanders de bevolking?
DM: Ik moet toegeven dat het geen openlijk homofobe campagne was. Ze probeerden het correct en positief te houden. Hun campagne draaide om het beschermen van het traditionele Kroatische gezin. Ze waren bijvoorbeeld ook niet echt tegen de wet op het samenlevingscontract. ‘De homo’s kunnen hun eigen wetten hebben maar van het huwelijk blijven ze af’, zo kan je hun mindset samenvatten. Zo hebben ze ook veel mensen overtuigd die op zich niks tegen LGBTI-personen hebben.
Het was wel duidelijk dat ze veel middelen hadden. Zonder problemen konden ze billboards, advertenties, tv-reclame, … betalen. Hun campagne was alomtegenwoordig.
BDL: Waren jullie klaar om campagne te voeren?
DM: Na de eerste verrassing, hebben we onszelf snel verenigd. We hadden een netwerk dat goed samenwerkte en dat de tegencampagne voerde. We kregen trouwens niet alleen steun van LGBTI-verenigingen. Zo’n 60 NGO’s die zich inzetten voor vrouwen, migranten, mensenrechten, milieu, … hielpen ook mee. Al die mensen hadden goed door dat zij het volgende slachtoffer konden worden.
We kregen ook financiële middelen van hen maar dat was helaas niet voldoende. Dus hebben we ook een crowdfunding georganiseerd, was er een benefiet-concert en mobiliseerden we heel veel vrijwilligers. Het was trouwens verbazingwekkend makkelijk om vrijwilligers te vinden en op pad te sturen.
BDL: Hoe vochten jullie terug, welke tactiek volgden jullie?
DM: We voerden vooral vooral een bewustmakingscampagne. We maakten de mensen duidelijk wat de echte bedoeling was van onze tegenstanders. ‘Vandaag komen ze voor de LGBTI-personen, morgen is een andere groep aan de beurt.’ We kregen gelukkig op heel veel plaatsen en in heel wat media de kans om ons verhaal te vertellen. Alleen de staatstelevisie heeft ons niet erg geholpen: daar kwamen we altijd in debatten terecht waar de tegenstanders met meer waren uitgenodigd. Maar goed, zelfs dan maakten we ons statement.
We hadden veel beroemdheden die ons steunden. Jammer genoeg was het wel moeilijk om koppels van hetzelfde geslacht te vinden die zeiden dat zij wilden trouwen. De meeste waren bang voor negatieve reacties. Gelukkig zijn er heel wat andere LGBTI-mensen die toen wel hun nek uitgestoken hebben door openlijk over zichzelf en hun liefdes te praten. Het heeft er trouwens voor gezorgd dat we als gemeenschap zichtbaar zijn geworden. De Kroatische media, die ons tot dan toe negeerden, zijn sindsdien veel meer in ons geïnteresseerd. Eigenlijk zouden we U ime obitelji daar eens moeten voor bedanken (lacht).
BDL: Dacht je dat je kon winnen?
DM: Op geen enkel moment (lacht). We voelden dat de meeste mensen mee gingen in het verhaal van onze tegenstanders. De rechtse aanhangers waren ook meer gemotiveerd om te gaan stemmen. Wat me wel blij maakt is dat ze er niet in geslaagd zijn ook echt een meerderheid tegen ons te mobiliseren. 65,87% stemde ja maar tegelijk is maar 37,88% van de Kroaten komen stemmen.
Bovendien heeft onze campagne ervoor gezorgd dat de maskers afgevallen zijn. Toen ze een tweede referendum wilden om de kieswet te veranderen en bv. minderheden uit het parlement te weren, is dat volledig mislukt. De burgers hadden intussen door wie er achter de zogenaamde familie-beweging zat. Daar hebben we dan toch maar voor gezorgd.
BDL: Is de grondwet intussen aangepast?
DM: Ja, maar op een manier die ons toch wat speling geeft. Er staat nu “het huwelijk is een verbond tussen een man en een vrouw”. Er staat niet “het huwelijk is alleen een verbond tussen een man en een vrouw”. Het is dus meer een vaststelling, een verklaring en geen verbod op een huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht. Niet dat we verwachten dat de wet op het huwelijk snel zal aangepast worden. De meeste mensen denken nu volgens mij dat we tevreden mogen zijn met het samenlevingscontract. Maar onze advocaten zien hier op lange termijn in elk geval wel perspectief in.
Onze grondwet beschermt de rechten van de Kroatische LGBTI’s gelukkig vrij efficiënt. De eerste artikelen zeggen dat elke Kroaat gelijk is en dat er geen discriminatie mag zijn. En het Grondwettelijk Hof heeft dit ook altijd toegepast op discriminatie op basis van seksuele oriëntatie. Bovendien is er ook een anti-discriminatiewet en de combinatie van die wetten zorgt ervoor dat we constant stappen vooruit zetten.
BDL: Kan je daar voorbeelden van geven?
DM: Recent nog over de wetgeving ivm pleegzorg. De regering probeerde LGBTI-koppels daarvan uit te sluiten. Maar het Grondwettelijk Hof zei dat als iets aan gehuwde koppels wordt toegestaan, dat ook moet voor koppels die een samenlevingscontract hebben afgesloten. Extreem-rechts was daar woedend over.
We moeten helaas vaak naar de rechtbank trekken om stappen vooruit te zetten. Er is heel weinig politieke durf in Kroatië als het over LGBTI-rechten gaat. Dus gaan wij in proces en zo dwingen we de verandering af. Het is duur en het duurt lang maar het is de enige weg. De politieke partijen kunnen zich dan achter de beslissing van de rechtbank verschuilen. Er is vanuit extreem-rechts wel commentaar op de rechters die dit soort beslissingen nemen maar ze staan gelukkig geïsoleerd met hun kritiek.
BDL: En nu? Wat zijn de volgende gevechten die jullie voeren?
DM: Adoptie is een belangrijk dossier. Nu kan je als alleenstaande wel adopteren maar niet als koppel van hetzelfde geslacht. We hebben daarover nu een zaak aangespannen en nu is het afwachten.
IVF voor alleenstaande vrouwen of lesbische koppels wordt momenteel niet terugbetaald. En dat zouden we ook anders willen zien.
Stap voor stap gaan we naar volledige gelijkheid. Ik hoop dat we over enkele jaren kunnen zeggen dat er in de praktijk geen enkel verschil meer is tussen het samenlevingscontract en het huwelijk. En als ze dat beseffen, dan zullen ze het huwelijk misschien ook openstellen. Je weet maar nooit.
BDL: Is de steun daarvoor nu groter dan in 2013?
DM: Ik denk niet dat we vandaag al een referendum zouden winnen. Maar algemeen merk ik dat de steun voor en de aanvaarding van LGBTI-mensen groter wordt in Kroatië. Ja, er is nog veel werk en er zijn een aantal issues rond adoptie en hoe we omgaan met transpersonen, maar het gaat elke dag beter. Zeker in de grote steden.
Natuurlijk is er af en toe een terugslag. We hebben net heel de wereld aan de lijn gehad omdat er op een carnaval eind februari in Imotski een pop van een man-man-koppel met een kind verbrand is. Ik wil dat niet minimaliseren maar dat was een extreme uitzondering. Het is trouwens door heel veel Kroaten, waaronder ook de eerste minister, veroordeeld.
Wil je nog meer te weten komen over Daniel MartinovIc en het werk dat Dugine Obitelji in Kroatië verzet, bekijk dan zeker ook dit filmpje van ILGA-Europe: https://www.youtube.com/watch?v=ymmP1TA5qG0