Ed Davitt is een Ier die in België woont en toch leerde ik hem in Polen kennen. Veel internationaler kan het niet worden, niet? Ed verhuisde recent naar Brussel en werkt daar voor een Groen Europarlementslid. Hij is daar heel veel en heel gepassioneerd mee bezig. Maar in zijn vrije tijd komt hij ook nog eens op voor LGBTI-rechten. Nu moest er een tijd geleden een pro-LGBTI-actie gevoerd worden in Polen. Een actie waar ik ook aan meedeed. En zo leerde ik hem dus kennen.
Hij was een van de vele mensen die in Ierland actief en met succes aan de kar duwde om het huwelijk open te stellen voor mensen van hetzelfde geslacht. In Ierland is dat gebeurd na een referendum. Fijn als het goed afloopt maar dat is niet zo vanzelfsprekend als het over LGBTI-kwesties gaat. Kijk recent bijvoorbeeld maar naar Taiwan waar bijna 70% van de bevolking zich in een referendum uitsprak tegen meer rechten voor LGBTI-personen. Ik wou dus graag weten hoe ze dat in Ierland hadden aangepakt. En daarom ging ik met Ed op café …
Bruno De Lille: Waarom hebben jullie gekozen voor een referendum om het huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht in te voeren?
Ed Davitt: De LGBTI-beweging en haar vrienden hadden helemaal niet ingezet op een referendum. We wilden de openstelling van het huwelijk eigenlijk gewoon via een wetswijziging invoeren. En aanvankelijk zag het er naar uit dat dat ook ging lukken. In 2007 kwam de Groene partij in de regering en die had beloofd daar werk van te maken.
Alleen wierp de Attorney General tijdens de regeringsonderhandelingen op dat dit alleen maar kon via een grondwetswijziging. En voor een grondwetswijziging was er een referendum nodig. De andere meerderheidspartij, het centrum-rechtse Fianna Fáil, zag dat helemaal niet zitten. Waarop de regeringspartijen beslisten om in plaats daarvan een Civil Partnership in het leven te roepen. De Groene partij zag het als een eerste stap naar een echte openstelling van het huwelijk.
B.D.L.: Waarom was dat Civil Partnership niet goed genoeg?
E.D.: Het was een eerste en wellicht noodzakelijke stap. Het was een beetje trouwen zonder het zo te mogen noemen. Maar het Civil Partnership ging minder ver dan het huwelijk en dan was er nog de symboliek natuurlijk: we wilden geen surrogaat, we wilden het echte.
De invoering van het Civil Partnership heeft trouwens voor een grote verdeeldheid gezorgd binnen de Ierse LGBTI-beweging. Ruwweg kan je stellen dat de klassieke beweging die vooral uit mannen bestond zich min of meer kon vinden in deze aanpak – Civil Partnership als opstapje naar een volwaardig huwelijk. De vrouwen en de jongeren waren bang dat de discussie hierna ging stoppen en dat dit dus een serieuze rem zou zijn op de invoering van het echte huwelijk. Dus zij waren resoluut tegen.
Maar zonder die stap van het Civil Partnership was de uitslag van het referendum in 2015 misschien wel anders geweest. Volgens mij liet het in de hoofden van de Ieren het idee rijpen dat man-man- en vrouw-vrouw-koppels bestonden en voor duurzame relaties wilden gaan. En dan wordt de stap naar een echt huwelijk meteen een stuk kleiner.
“Het Civil Partnership ging minder ver dan het huwelijk en dan was er nog de symboliek natuurlijk: we wilden geen surrogaat, we wilden het echte. “
B.D.L.: Ze kregen de ‘duivel’ dus niet meer in het doosje.
E.D.: Nee. Het thema bleef op de politieke agenda staan. En het werd een van de symbolen van het veranderende Ierland. We hadden – en hebben – het imago van een ethisch superconservatief, superkatholiek land te zijn maar de mindset van de Ieren is de laatste jaren heel erg veranderd. En dus kwam het onderwerp bij de verkiezingen van 2011 weer op tafel.
Nu niet via de Groenen want die waren met die verkiezingen uit het parlement verdwenen, maar via Labour. Ze kondigden aan dat ze de grondwet wilden aanpassen en dat ze daarvoor een referendum gingen organiseren. En dus moesten alle Ieren op 22 mei 2015 stemmen over het “Thirty-fourth Amendment of the Constitution of Ireland”. Een zeer ‘sexy’ naam voor de stelling “Marriage may be contracted in accordance with law by two persons without distinction as to their sex.”
B.D.L.: Waren jullie uiteindelijk blij met het referendum?
E.D.: We zagen het als een kans en die hebben we met onze twee handen gegrepen. Maar op zich waren we niet happy met het idee dat het op deze manier moest. We vonden het vernederend dat we moesten bedelen voor iets wat een basisrecht voor onze LGBTI-gemeenschap zou moeten zijn. Een goed werkende democratie beschermt haar minderheden.
Bijna alle politieke partijen steunden het Yes-kamp en de polls waren ook erg positief, dus we hadden er wel vertrouwen in. Tegelijk wisten we dat een referendum altijd vreemd kan uitdraaien en dat het erop aan zou komen iedereen te motiveren om te gaan stemmen. Het zou niet de eerste keer zijn dat een kleinere groep felle tegenstanders het haalt omdat de anderen zich al gewonnen waanden en dus niet gingen stemmen.
B.D.L.: Wie waren die tegenstanders dan?
E.D.: Het was een allegaartje van mensen en bewegingen die zich niet kunnen vinden in het veranderende Ierland. Ze zijn tegen abortus, euthanasie, het recht op scheiden en dus ook tegen het huwelijk voor mensen met hetzelfde geslacht. Je vond er een actiegroep als ‘Mothers and Fathers Matter‘, sommige conservatieve celebrity’s maar ook een rechtse denktank als het Iona-institute. Volgens velen kwam er ook steun vanuit de VS: de geruchten over Amerikaans geld en expertise voor het Nee-kamp waren erg geloofwaardig.
“We vonden het vernederend dat we moesten bedelen voor iets wat een basisrecht voor onze LGBTI-gemeenschap zou moeten zijn. Een goed werkende democratie beschermt haar minderheden.”
Ik weet niet of ze zelf dachten dat ze konden winnen. Soms heb ik het gevoel dat ze het eerder als een generale repetitie voor het referendum rond abortus zagen. Gelukkig hebben ze ook die strijd verloren. Maar opnieuw: elke stem telt in een referendum en we konden het ons niet permitteren hen te onderschatten.
B.D.L.: En de kerk? Die is toch ook tegen het huwelijk voor iedereen?
E.D.: De katholieke kerk was inderdaad tegen maar heeft zich eigenlijk betrekkelijk weinig gemengd in het debat. Door de vele schandalen zijn ze in Ierland een groot stuk van hun aanhang en hun invloed verloren. Mensen luisteren nog wel als de kerk of de pastoors iets zeggen maar velen houden er geen rekening meer mee. Dat mag je letterlijk nemen. Op een bepaald moment waren er toch priesters die tijdens de preek opriepen om ‘Nee’ te stemmen. Het enige resultaat was dat er tijdens hun preek verschillende gelovigen opstonden en de kerk verlieten. Het toont nog maar eens aan hoe mijn land veranderd is.
B.D.L.: Welke tactieken gebruikte het nee-kamp?
E.D.: Ze waren erg goed georganiseerd. Doordat ze met een beperkt aantal waren, lukte dat ook makkelijk natuurlijk. Je kon ze maar heel zelden betrappen op expliciet homofobe uitspraken. Ze gedroegen zich heel gedisciplineerd en probeerden zich zo als de stem van de redelijkheid voor te doen, zo twijfel te zaaien.
“Er is toch al het Civil Partnership, waarom willen die homo’s en lesbiennes altijd maar meer en meer? Hebben kinderen dan geen recht op een vader en een moeder? Het risico is groot dat de LGBTI-Ieren hierna ook (commercieel) draagmoederschap willen. Kan je een adoptiekind dwingen om bij LGBTI-ouders terecht te komen?” Enzovoort.
Ze hoopten dat mensen uit voorzorg nee zouden stemmen: niet omdat ze per sé tegen het voorstel waren maar wel omdat ze bang waren dat kinderen hier het slachtoffer van zouden worden. Die tactiek hadden ze met succes gebruikt in eerdere referenda over abortus of het recht op scheiden en ze hoopten dat hij opnieuw ging werken. Niet dus.
Ze stelden zichzelf ook voortdurend als slachtoffer voor. Heel mijn leven lang heeft hun discours bepaald wat wij mochten en niet mochten doen en toch verklaarden ze dat ze gemarginaliseerd werden, dat ze ‘de waarheid’ niet mochten zeggen … Heel Trumpiaans eigenlijk. Het was cynisch: ze kregen voortdurend een breed platform om te zeggen dat ze nergens de kans kregen hun ideeën te verdedigen. Helaas werkt zo’n discours voor mensen die vinden dat de wereld te snel verandert, voor mensen die het voor het zeggen hadden en tot nu toe nooit tegenspraak kregen.
“We legden uit dat wij blij waren als zij met de man of de vrouw van hun leven gingen trouwen. Maar dat het niet eerlijk was dat wij als LGBTI mensen datzelfde geluk niet mochten kennen. En dat raakte bij heel veel mensen een gevoelige snaar.”
B.D.L.: Hoe boden jullie weerwerk?
E.D.: Het was erg sterk dat de verschillende LGBTI-bewegingen zich over hun meningsverschillen hadden gezet en samen met een aantal middenveldorganisaties de campagne ‘Yes Equality’ organiseerden. Dat we met één stem konden spreken, was een krachtig instrument.
Bovendien probeerden ‘Yes Equality’ heel erg zijn eigen campagne te voeren: ze bleven weg van welles-nietes-discussies met het Nee-kamp en probeerden ze niet het plezier te gunnen emotioneel te reageren op hun halve en hele leugens. Dat was niet altijd makkelijk voor de Yes activisten want het ging wel over onze toekomst natuurlijk. Maar het is zoveel sterker als je je eigen verhaal kunt vertellen.
En dat deden we. Niet over grote principes, maar over mensen. Keep it human. Zo kan je de campagne eigenlijk samenvatten. Het Yes kamp maakte duidelijk dat het niet over iets theoretisch ging maar over het geluk van ieders dochters, zonen, broers, buurvrouwen, vrienden en kennissen. Dat wij blij waren als zij met de man of de vrouw van hun leven gingen trouwen. Maar dat het niet eerlijk was dat wij als LGBTI mensen datzelfde geluk niet mochten kennen. En dat raakte bij heel veel mensen een gevoelige snaar. Ieren zijn erg gevoelig voor ‘eerlijkheid’ en zo kregen we veel mensen aan boord.
B.D.L.: Wat waren voor jou de mooiste momenten tijdens campagne?
E.D.: Iets waar ik heel erg van hield waren de #VoteWithUs-filmpjes (http://www.votewithus.org/). Tientallen mensen van over heel Ierland namen hun gsm en filmden zichzelf terwijl ze uitlegden waarom ze ‘ja’ gingen stemmen. LGBTI-mensen natuurlijk maar ook heel veel hetero’s die het belangrijk vonden dat hun familieleden, vrienden of collega’s eindelijk ook eerlijk behandeld zouden worden. Zo waren er Brighid en Paddy, een koppel dat al 50 jaar getrouwd was. Ze leggen uit dat ze 20 jaar geleden wellicht ‘nee’ zouden gestemd hebben maar intussen tot het besef kwamen dat iedereen recht heeft op geluk en liefde. En dat ze hopen dat hun kleinkinderen in zo’n wereld zouden mogen opgroeien. Een hoogbejaard koppel, gewoon in de zetel thuis, dat op een onhandige manier een filmpje maakt. Maar je kon het niet bekijken zonder ontroerd te zijn. En zo waren er veel. Dat was zo sterk.
En dan waren er de honderden mensen die in het hele land van deur tot deur gegaan zijn. Ze vroegen hun buurtbewoners of zij getrouwd waren met de vrouw of de man van hun keuze. En als dat zo was of zij dat ook mochten doen. Vooral op het platteland is het referendum op die manier van deur tot deur gewonnen denk ik. Als iemand voor je deur staat dan krijgt de keuze die je moet maken een gezicht. Die mensen maakten ook duidelijk dat ze niks extra vroegen, dat ze geen speciale rechten wilden hebben maar gewoon hetzelfde als al die andere Ieren. Er waren zelfs duizenden jonge Ieren die speciaal uit het buitenland terugkwamen om mee campagne te voeren en te gaan stemmen.
Tenslotte was het fijn dat er zoveel celebrity’s openlijk hun steun toezegden. Mary McAleese, onze vorige presidente, is erg katholiek maar heeft ook een zoon die homo is en dus voerde ze actief campagne voor een ‘ja’. Colin Farrell vroeg mensen om ‘ja’ te stemmen. De acteur Aidan Gillen (Littlefinger in Game of Thrones) nam zelfs een #VoteWithUs-filmpje op. En in heel veel radio- en tv-shows koos men onze kant. Het maakt telkens weer een klein beetje verschil.
“Het referendum is van deur tot deur gewonnen. Als iemand voor je deur staat dan krijgt de keuze die je moet maken een gezicht.”
B.D.L.: Was het op 22 mei 2015 dan nog spannend?
E.D.: Toch wel. De eerste resultaten waren positief maar toch minder dan de polls hadden uitgewezen. Gelukkig haalden we het overal op één gebied na. Het was een aardverschuiving: iets meer dan 60% van alle stemgerechtigde Ieren kwam stemmen en 62,07 % van hen stemde ‘ja’. Daar mogen we als Ieren terecht trots op zijn, niet?
B.D.L.: En ga je nu trouwen?
E.D.: Ja! Maar eerst nog de ware vinden (lacht).