Het Europees Parlement nam recent (18/12/2019) een resolutie aan die discriminatie van en hatespeech tegen LGBTI’s veroordeelde. Meer in het bijzonder viseerde men daarbij de ‘LGBT-vrije zones’ die heel wat Poolse besturen hebben uitgeroepen. Belgische steden als Gent, Leuven en Brugge protesteerden al eerder bij de Poolse ambassadeur tegen deze praktijken.
Ik wou beter begrijpen waarom de LGBTI’s in Polen sinds enkele jaren met alle zonden worden overladen en nam contact met Eliza Rutynowska, een advocate die voor Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego werkt, een Poolse mensenrechten NGO.
Bruno De Lille: Wat gebeurt er in Polen?
Eliza Rutynowska: Sinds enkele jaren hebben we een zeer rechtse, populistische regering die er alles aan doet om aan de macht te blijven. En de regels van het populistische spel zijn duidelijk en eenvoudig. Men hamert voortdurend op het belang van trots, nationale identiteit, tradities en waarden alsof de vorige regeringen dit ridiculiseerden. En dan presenteert men zichzelf als de enigen die de moed hebben om de politieke correctheid te bestrijden en het land en zijn waarden te beschermen tegen “buitenlandse kwade krachten”. Je ziet dat in Polen maar ook in Hongarije en Italië bijvoorbeeld.
B.D.L.: Maar waarom worden de Poolse LGBTI’s daarbij zo geviseerd?
E.R.: Eigenlijk gaat het niet om de LGBTI’s an sich. Om de aandacht af te leiden van wat er misloopt en het volk aan zijn kant te houden, heeft onze regering een “staatsvijand”gecreëerd. Dat gebeurde een eerste keer in 2015, toen de huidige regeringspartij het extreemrechtse verhaal over migranten gebruikte. Men probeerde toen het beeld op te hangen van hoe het land het laatste Europese fort was dat opkwam voor Europese, christelijke waarden. Maar dat is niet echt gelukt.
Je moet weten dat ongeveer 95 procent van de Poolse bevolking zich als van Poolse afkomst ziet en dat 87 procent verklaart praktiserend katholiek te zijn. In zo’n homogene samenleving is het moeilijk om alle misstanden op een groep te schuiven die letterlijk bijna niet bestaat. Dus zocht men een nieuwe vijand. En vier jaar later zien we dat de LGBTI+ gemeenschap de plaats van de migrant heeft ingenomen.
B.D.L.: Hoe pakken ze dat aan?
E.R.: Men is daarbij niet over één nacht ijs gegaan. Onze populistische regering is al jaren bezig pion na pion te verzetten om elke tegenstem de mond te snoeren. Ze hebben de publieke media onder hun controle. Ze hebben zelf NGO’s opgericht (de zgn. GONGO’s) en promoten die als de “echte” mensenrechtenwaakhonden. Het openbaar ministerie is in hun handen. En tenslotte beginnen de lastercampagnes. Door de regeringspartijen zelf of op zijn minst onder hun goedkeurend oog.
Polen heeft ongeveer 2 miljoen mensen die zich als LGBTI+ identificeren. En 50.000 kinderen groeien op bij ouders van hetzelfde geslacht. De acties en woorden van de huidige regering, ambtenaren, parlementsleden en aanklagers brengen al deze mensen in gevaar. De LGBTI+ gemeenschap wordt beschouwd als een ‘gevaarlijke ideologie’ en de betrokkenen worden als zodanig behandeld.
B.D.L.: Hoe kunnen LGBTI+mensen ‘gevaarlijk’ zijn voor Polen?
E.R.: Niet. Ik ben het met je eens. Maar toch worden ze weggezet als ‘gevaarlijk’. Gevaarlijk voor de nationale soevereiniteit – omdat ze profiteren van internationale steun en omdat internationale mensenrechtenorganisaties de discriminerende behandeling van de LGBTI+gemeenschap gebruiken om het Poolse regime te bekritseren. Gevaarlijk voor de Polen zelf, omdat ze de traditionele waarden “ondermijnen”. En zo wordt de LGBTI+gemeenschap nu als een ‘vijand van de staat’ bekeken door de conservatieven en populisten.
B.D.L.: Zijn er dan geen medestanders?
E.R.: Gelukkig wel. Zo is er op 18 februari 2019 nog de LGBT+ verklaring van Warschau getekend door de burgemeester van de stad en heel wat lokale NGO’s. Dat was een juridisch niet-bindende verklaring bedoeld om de gastvrijheid en openheid van de hoofdstad naar alle mensen te benadrukken – ongeacht hun seksuele geaardheid of geslacht. Die verklaring werd enthousiast onthaald door mensenrechtenactivisten, aanhangers en de LGBT+ gemeenschap.
Helaas kwam daarna de terugslag. En zo verspreidde de Gazeta Polska, een Pools conservatief weekblad, eind juli stickers met daarop een regenboogvlag met een groot zwart kruis erover en de woorden “Strefa wolna od LGBT” ofwel “LGBT-vrije zone”. Alsof dat nog niet genoeg was, vonden intussen meer dan 80 lokale Poolse besturen – gemeenten, provincies en regio’s – het nodig om zichzelf inderdaad als “LGBT-vrije zone” uit te roepen.
B.D.L.: Worden LGBTI+personen ook echt uit die gebieden verjaagd?
E.R.: Niet op een systematische manier. Maar de symboliek op zich is natuurlijk al verschrikkelijk: voor het eerst sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog geeft men op Pools grondgebied het signaal dat men bepaalde gebieden van een specifieke minderheid wil ‘bevrijden’. Alleen is het deze keer met de goedkeuring van de partij die aan de macht is en sommige Poolse burgers.
En daardoor zien we wel een aanzienlijke toename van homofobe haatdelicten. Erg zorgwekkend daarbij is dat zowel de openbare aanklagers als de politie deze agressie voortdurend bagatelliseren: ofwel door te weigeren een onderzoek in te stellen ofwel door de vervolging telkens stop te zetten omdat het blijkbaar altijd ‘onmogelijk’ zou zijn om de vermoedelijke daders op te sporen.
Zo creëer je natuurlijk een sfeer die ervoor zorgt dat LGBTI-mensen echt vertrekken. Niet omdat ze willen maar omdat het onleefbaar wordt.
B.D.L.: Hoe zie je de situatie evolueren?
E.R.: Ik ben momenteel erg pessimistisch. Er wordt momenteel namelijk een wetsontwerp in het parlement besproken dat zogenaamd als doel heeft kinderen beter tegen pedofielen te beschermen. Maar als je de toelichting bij de wet aandachtig leest, dan zie dat men vooral LGBTI+personen en -organisaties viseert. Men probeert hen te linken aan pedofilie en beschuldigt hen ervan hun invloed te gebruiken om kinderen te willen bereiken en zelfs misbruiken.
Maar als die link in de wet staat, wie zal dan nog voor de LGBTI+gemeenschap durven opkomen? Wie wil weggezet worden als ‘pedofilie-verdediger’? Onze regering beseft heel goed dat dit soort woorden er toe doen en dat ze op deze manier iedereen die wil protesteren monddood kunnen maken. Niets van dit is toeval.
En vergeet ook het grote plaatje niet: de Poolse populisten zien in de LGBTI+gemeenschap de perfecte zondebok omdat ze via hen ook de NGO’s die opkomen voor mensenrechten kunnen treffen. Ze hebben dit eerder geprobeerd maar dat is toen mislukt: in 2016, na een lastercampagne, bleek dat nog altijd meer dan 60% van de bevolking achter de NGO’s stond. Ze hebben de strijd niet opgegeven en proberen de NGO’s dus onverdedigbaar te maken. En eens dat gebeurd is, is er niemand meer om weerwerk te bieden. En daar hou ik mijn hart voor vast.
Foto: Deelnemers aan debat over openstelling huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht op het FIDH congres in taipei (oktober 2019). Van links naar rechts: Tzung-Han Tsou (moderator), Professor Emeritus Vitit Muntarbhorn, Joyce Teng, Hiroshi Ikeda, Eliza Rutynowska en Bruno De Lille.