door Ann De Boeck © De Morgen
Een piétonnier grand cru
Terwijl Brussel en Gent worstelen met hun voetgangerszone, heeft Bordeaux de auto al tien jaar verbannen. De transformatie was hard, maar nu wil niemand nog terug. ‘Jullie hebben een koppige burgemeester nodig.’Een oude visboer loopt zich het vuur uit de sloffen met een hoge stapel isomobakjes, lichtjes wankelend en zwoegend om het evenwicht te bewaren. De jonge kerels op de Place du Parlement hebben geen oog voor hem. Met het risico op een hernia slepen ze tientallen biervaten aan voor de laatste lichting EK-toeristen. Het is 10.52 uur in Bordeaux, een doorsnee woensdag. Binnen acht minuten gaat het slot erop.
Terwijl zijn leveranciers tegen de klok racen, kijkt Yann Audran (42), de manager van de Italiaanse bistro Totto, vanuit de deuropening uit over zijn terras. De donkerrode tafeltjes steken af tegen de typische gele kalksteen in de binnenstad. “Tien jaar geleden reden hier nog auto’s, maar nu geraak je alleen door met een bewonerspas”, zegt Yann, die een Italiaanse polo heeft aangetrokken. “Gelukkig krijgen leveranciers een uitzondering. Met hun pasje mogen ze ‘s ochtends tussen 7 en 11 uur de stad in.”
Na zijn verkiezing in 1995 nam de conservatieve burgemeester Alain Juppé (UMP), inmiddels aan zijn derde termijn, een zware gok. Hij besloot om de grote metrolijn die zijn voorganger had gepland, niet aan te leggen. In plaats daarvan investeerde hij het vrijgemaakte budget in drie tramlijnen.
Bovendien liet hij de statige 19de-eeuwse boulevards in het centrum hertekenen. Trams kregen meer plaats, voetgangers en fietsers ook. De auto was niet langer koning.
Gedreven door die transformatie nam de Communauté Urbaine de Bordeaux (CUB), de stad Bordeaux en de 27 omliggende gemeenten, begin 2000 opnieuw een drastische beslissing. Ze maakte gebruik van de gigantische bouwput om het centrum om te vormen tot een piétonnier. Het resultaat is geen autoloze, maar wel een autoluwe zone van 80 hectare, doorkruist door een modern netwerk van tramlijnen. De zone is afgebakend door verzinkbare paaltjes die alleen onder strikte voorwaarden naar omlaag gaan.
Wanneer de paaltjes om 11 uur uit de grond rijzen en vastklikken, daalt de rust neer over de Place du Parlement. Op de kasseien valt geen bestelwagen meer te bespeuren, alleen een kabbelende Italiaanse fontein waar toeristen foto’s nemen. “Ik woon al vijftien jaar in Bordeaux en ik kan alleen maar blij zijn met deze metamorfose”, vertelt Yann. “Mijn werknemers komen met de tram of met de moto. En de toeristen vinden het geweldig. Ik heb meer klanten dan vroeger.”
In tegenstelling tot Brussel wordt de voetgangerszone breed gedragen in Bordeaux. “Onze stad is radicaal getransformeerd”, zegt stadsgids Brigitte Benjamin, een kwieke Bordelaise met paarse bril, niet zonder trots. “Vraag het gerust aan iedereen op straat: niemand wil nog terug naar vroeger.” In de peilingen is ex-premier Juppé intussen opgeklommen tot de meest populaire politicus van Frankrijk, voor François Hollande en Nicolas Sarkozy.
Doelwit: de burgemeester
De slag om Bordeaux was nochtans wreed, herinnert Brigitte zich. “Ik zeg het niet graag, maar de eerste twee jaar waren de hel”, zo vertrouwt ze ons fluisterend toe, alsof we elk moment kunnen worden betrapt. “De handelaars dachten dat het centrum zou leeglopen en dat hun klanten zouden wegblijven als ze niet meer voor de deur konden parkeren. Ze hadden enigzins gelijk, want in het begin hebben ze wel wat geleden. Maar het stadsbestuur heeft hen vergoed voor de opgelopen schade.”
Waterdicht is het systeem ook niet, zo blijkt als we rondlopen op de Place de Comédie, het hart van de voetgangerszone. Voor le Grand Hôtel de Bordeaux staan zeker tien auto’s geparkeerd. “De Bordelais spelen graag vals”, glimlacht Brigitte. “In het begin waren taxi’s bijvoorbeeld toegelaten, maar toen zag de stad plotseling een spectaculaire stijging van het aantal taxi’s. Nu komen ze er alleen nog in onder strikte voorwaarden.”
Intussen hebben de inwoners al een nieuwe achterpoort ontdekt: massaal bumperkleven. Om te vermijden dat auto’s vast komen te zitten, zijn de paaltjes rond de voetgangerszone uitgerust met een sensor. Ze komen pas terug omhoog wanneer de auto is doorgereden. Sommige bestuurders misbruiken die beveiliging. Brigitte: “Ze omzeilen het systeem door heel kort achter elkaar te rijden. Dan denkt het paaltje dat ze één lange wagen zijn.”
De Bordelais mogen dan wel trots zijn op hun stad – alles boven hen noemen ze consequent Noord-Frankrijk – maar hun liefde werd zwaar op de proef gesteld. Terwijl de stad werd hertimmerd, veranderden rijrichtingen wekelijks, omleiding op omleiding. Brigitte: “Het ergst was het isolement van de ouderen. Aangezien er geen bussen meer door het centrum konden rijden, lag het openbaar vervoer plat en konden zij nog amper buitenkomen.”
Wie ook niet kon buitenkomen, was Juppé. Maar de burgemeester plooide niet. Ondanks het verzet duwde hij een heleboel stedelijke vernieuwingen door. Een opknapbeurt bracht de heldere kleur van de kalksteen terug. Er kwamen ondergrondse parkings, extra fietspaden, nieuwe pleinen. De ambitieuze stadsvernieuwing werd in 2007 bekroond toen Unesco de oude binnenstad en de Port de la Lune – de zeehaven van Bordeaux – erkende als werelderfgoed.
Stadsarchitect is baas
Resultaat is wel dat alles nu in strikte regels is gegoten. Wie zijn huis of appartement wil verbouwen, heeft daar maar liefst vier vergunningen voor nodig. Geen enkele verbouwing mag afbreuk doen aan het historische uitzicht van Bordeaux. Bovendien beslist de stadsarchitect soeverein welke kleuren zichtbaar zijn in de stad. Dat is afhankelijk van zijn of haar persoonlijke smaak. Zo mogen horeca-eigenaars op dit moment alleen donkerrode of grijze terrasjes plaatsen.
De Garonne is de Zenne niet, maar als we langs de kade wandelen kunnen we alleen maar vaststellen welk enorm potentieel Brussel onbenut laat aan haar kanaalzone. Bordeaux vond tien jaar geleden opnieuw aansluiting met haar rivier. Weg industrieel braakland, weg oude depots. Vandaag wandelen, skaten en fietsen de Bordelais langs de machtige Garonne. Op zonnige dagen als vandaag komen ze gezellig pootjebaden in de Miroir d’Eau, de waterspiegel, een ondiepe waterplas op de kade.
Ze is amper één, maar Eline tast het water verwonderd af met de handen. Haar lichte achterdocht verdwijnt al gauw wanneer ze naast haar twee jongetjes in zwembroek door het water ziet crossen. Mama Neslihan en papa Yalciner, een jong koppel dat in een nieuwe ecowijk op rechteroever woont, kijken vertederd toe hoe Eline zich met een plons op de poep laat vallen. Yalciner: “In de zomer komen we vaak naar hier om af te koelen. De kade ligt pal in het centrum, maar is toch een geweldige plek voor kinderen.”
Net zoals de voetgangerszone lag de Miroir d’Eau bij de lancering onder vuur. Elke ochtend wordt de plas leeggezogen, proper gemaakt en gedesinfecteerd. Een dure karwei. “Met het geld dat we hierin stoppen, hadden we makkelijk een school en een zwembad kunnen bouwen”, vertelt Brigitte. Intussen is de kritiek van de oppositie verstomd. De Miroir d’Eau is het meest populaire plekje bij de inwoners van Bordeaux. Tegelijk is het sterke stadsmarketing. De Miroir d’Eau figureerde inmiddels in zowat elke reisbrochure ter wereld.
De vraag is natuurlijk of het recept van Bordeaux zomaar kan worden geëxporteerd naar Brussel. In tegenstelling tot Juppé, heeft de Brusselse burgemeester Yvan Mayeur (PS) geen grote zak geld klaarliggen. Er gaat jaarlijks wel 125 miljoen euro naar het federale investeringsfonds voor Brussel, Beliris, maar dat is niet voldoende om de Anspachlaan en de andere centrale lanen te hertimmeren. Zo mooi als Bordeaux wordt het nooit.
Bovendien is de bevoegdheid over mobiliteit hopeloos versnipperd. In Bordeaux werkten de 28 gemeentes van Bordeaux samen om een zo efficiënt mogelijk openbaar vervoer uit te werken. Met dank aan Juppé, die naast burgemeester ook voorzitter van de Communauté Urbaine is. Het resultaat is een coherent systeem dat perfect aansluit op de voetgangerszone. In Brussel, daarentegen, heeft elke burgemeester zijn eigen idee over wat er moet gebeuren. Als het gewestelijk expresnet dertien jaar vertraging oploopt, dan is het al een wonder dat er überhaupt een akkoord kwam over de voetgangerszone.
Het geheim van Bordeaux? Twee grote persoonlijkheden. De vorige burgemeester, Jacques Chaban-Delmas, bleef 48 jaar op post. Juppé is er intussen ook al 21 jaar. Die laatste tekende in 1995 al een plan uit dat de stad moest voorbereiden op de bevolkingsgroei tegen 2030, een plan dat nog altijd in volle ontwikkeling is met de aanleg van nieuwe wijken en stedelijke innovaties. “Ik denk dat jullie vooral een koppige burgemeester nodig hebben”, aldus Brigitte. “Maar een sterke hand volstaat niet als daar ook geen ijzersterke visie achterzit.”
Goed geprobeerd
– Elke zondag sluit de Colombiaanse hoofdstad Bogota meer dan 100 kilometer aan centrale lanen af. Alleen fietsers, skaters en voetgangers zijn dan welkom. Door de vele straatmuzikanten en drankstandjes valt de Ciclovia het best te vergelijken met De Gordel. Niet zonder succes, want de Ciclovia heeft het fietsgebruik in de stad zwaar gestimuleerd. Bogota heeft intussen 350 kilometer aan fietspaden, meer dan elke andere Latijns-Amerikaanse stad. Een poging van oud-minister van Mobiliteit Bruno De Lille (Groen) om een Ciclovia te organiseren in Brussel strandde trouwens na drie edities. Landen als Australië, Ecuador,de Verenigde Staten en Canada hebben het Colombiaanse voorbeeld wel gevolgd.
– De Ramblas in Barcelona is niet de grootste, maar wel de meest iconische voetgangerszone van Europa. Met straatartiesten, restaurants en veel cafés is La Rambla en de omliggende straten vooral populair bij toeristen. De promenade komt uit op het grote Plaça de Catalunya, het centrale plein van Barcelona.
– De Europese steden Londen, Stockholm en Göteborg sluiten hun centrum niet volledig af, maar heffen wel een tol om automobilisten te ontraden. Iets minder efficiënt, maar wel handig om geld op te halen en te investeren in fiets- en wandelzones.
Het hele artikel lees je hier: http://www.demorgen.be/buitenland/de-voetgangerszone-van-bordeaux-hoe-een-wild-idee-uitgroeide-tot-een-succes-bee53bba/